فضایی، حمل و نقل پیشرفته

در چارچوب نمایشگاه هوافضایي ماكس 2017 كه در منطقه ژوکوفسکی برگزار شد، هواپیمای آموزشي ‌SR-10 روسیه به پرواز درآمد و هزاران بازديدكننده، پرواز یک هواپیمای قرمز کوچک با بال‌هاي پيشگرا را به چشم خود ديدند. توجه تماشگران پرواز اين جت جدید، عمدتا به بال‌های SR-10 با زاویه‌ي 10- درجه رو به جلو جلب شد که ترکیب غیرمعمول آیرودینامیکی داشت و یکی از مهمترین نکات برجسته‌ي جت آموزشی جديد روسیه بود.

جت آموزشی SR-10 توسط تیم طراحی ( KB SAT) ساخته شده. به عقيده‌ي توسعه‌دهندگان این جت، SR-10 برای آموزش خلبانان و شرکت در مسابقات مختلف ورزش‌های هوایی طراحی شده است. این هواپیما قادر است مانورهايی با بيشينه‌ي 8+ تا 6- جي را اجر كند. پیکره‌بندی خاص آیرودینامیکی به خلبانان SR-10 اجازه‌ي انجام مانورهای آکروباتیک ويژه‌اي که مخصوص جنگنده‌های نسل 4 و 4+ مي‌باشد را مي‌دهد. این جت قرار است جایگزین هواپیمای آموزشی قدیمی  L-39 شود.

 در اواخر دسامبر سال 2015 و بدون هیچ تبلیغاتی، اولین نمونه تولیدی  SR-10در فرودگاه «اورشکو» پایگاه هوایی «واروتنسک» منطقه «کالوگا» كه مرکز آموزش هوانوردی شوروی (پيشين) بود و در حال حاضر، باشگاه پرواز آلباتروس مي‌باشد، به پرواز درآمد. «کابانف» و «میرونف»، خلبانان اين هواپیما در نخستین پرواز آزمایشی آن بودند.  SR-10 مخفف «هواپیمای جت منهای 10درجه» است.

برای نخستين‌بار، یک دفتر طراحی خصوصی توانسته بود هواپیمایی را از ابتدا و بدون هزينه‌كردن بودجه عمومی و دولتی، تولیدكند! کار مطالعات اين جت آموزشي از سال 2007 آغاز شد و طراح آن، «کیبیت دیمیتری آریریفوویچ» است. این هواپیمای آموزشی در مسکو طراحی گرديد و برنامه‌ي ساخت آن در کارخانه «ماخچکلا» در جمهوری قفقاز شمالی، جایی که پيش از آن، واحدهای جداگانه‌ای از هواپیماهای بدون‌سرنشین، موشك‌ها و هواگردهاي گوناگون را تولید می‌کرد، پیگیری شد.

دفتر طراحی KB SAT یک شرکت خصوصی است که قبلا در زمينه‌ي تعمیر و نوسازی ناوگان هواپیماهای L-39 «آلباتروس» فعاليت مي‌كرد اما این کار در سال 1999 توسط وزارت دفاع روسیه متوقف شد! همين موضوع، واقعیتی بود که متخصصان این شركت را بر آن داشت كه تلاش‌هاي خود را در زمينه‌اي ديگر متمركز نمايند و هواپیمایي بسازند که جایگزین L-39 شود.

نمونه‌ي توسعه‌ي اولیه‌ي مهندسی SR-10 در نمایشگاه ماكس 2009 ارائه شد، اما در سال‌های بعد، اين پروژه با مشکلات مالی مواجه شد. در تابستان 2014، مجوز ساخت نخستین فروند اين هواپيما از سوی «موسسه‌ي تحقیقات مرکزی وزارت دفاع روسیه» در مورد نیاز روس‌ها به این کلاس از هواپیما، با موفقيت دریافت شد.

مزایای هواپیماي SR-10؛

-کابین خدمه، راحت‌ترین شرایط کاری را براي خلبانان اين جت فراهم می‌کند.

-سادگی استفاده از سامانه‌های مختلف، به‌دلیل سهولت در تشخیص عیبوب سیستم.

-طرح آیرودینامیکی خاص SR-10 كه به خلبانان اجازه مي‌دهد با خیالي آسوده‌تر به انجام مانورهای آکروباتیک بپردازند.

-یکی از مهمترين مزاياي ساخت این هواپیمای آموزشی جدید، سودآوری آن در درجه‌ي نخست و افزایش حجم تولید است؛ افزایش حجم تولید این کلاس از هواپیما را می‌توان در ميزان گسترده‌ي فروش آن به مراكز آموزش خلبانی جستجو كرد.

بدنه،بال‌ها و آیرودینامیک هواپیما

 SR-10به‌عنوان یک هواپیمای آکروباتیک بسیار سبک وزن، برای آموزش و شرکت در ورزش‌های هوایی طراحی شده و بسیار واکنش‌پذیر است. در روند طراحی، طراحان اين جت به این نتیجه رسیدند که می‌توان از آن به‌عنوان یک هواپیمای آموزشی جهت آموزش پرواز پایه خلبانانی که با هواپیماهای نظامی پرواز می‌کنند بهره‌برداري نمود.

  SR-10یک جت آموزشی پیشرفته سبک تک موتوره با بال‌های پيشگراست و سازه‌ي آن کاملا از جنس مواد مرکب ساخته شده که شامل به‌روزترین فناوری‌های هوایی روسیه مي‌گردد. با استفاده‌ي گسترده از مواد مركب در بدنه‌ي هواپیما، وزن SR-10 به‌طور قابل توجهی کاهش يافته و همين موضوع، افزایش عمر خدمتي اين جت آموزشي را باعث مي‌شود.

 هواپیمای SR-10 با آیرودینامیک بال بالا و روبه جلو طراحی شده است و دارای تثبیت کننده سكان عمودی است. این هواپیما مجهز به یک موتور توربوجت و کابین شیشه‌ای است که توسط کارخانه ابزار ریازان (GRPZ)ساخته شده. بيشينه‌ي وزن هواپیما با تجهيزات و خلبان 7/2 تن خواهد بود.

«ماکسیم میرونف» مدیر دفتر طراحی پیشرفته KB SAT درمصاحبه با وب سایت صنعت،گفت: توسعه‌ي این هواپیما، طرح ابتکاری دفتر KB SAT بود. نیروی هوایی روسیه نیازمند یک هواپیمای آموزشی جت آسان‌تر، ساده، ارزانقیمت در عین حال کارا برای جایگزینی ناوگان L-39 خود مي‌باشد. در حال حاضر حدود 200 فروند هواپیمای آموزشی «آلباتروس» در مدارس پرواز فعاليت دارند که از زمان اتحاد جماهیر شوروی بر جا مانده است. ارتش روسیه علاقه‌مند پروژه‌ي‌  SR-10است. میرونف گفت:MIGAT  نسبت به ياك  Yak-130یک هواپیمای ساده و ارزانتر است که تحویل داده نشده و در حال حاضر شکافي بین هواپیما‌های آموزشی Yak-152 و130  Yak-وجود دارد که با آمدن SR-10 این شكاف برطرف می‌شود.

عملکرد پروازی SR-10‌در صعود، سرعت، قدرت مانور، و شعاع در گردش، به‌مراتب برتر از  L-39«آلباتروس» است، و مهم‌تر از آن، چک آسان‌تر، قیمت مناسب، و کیفیت هواپیما نسبت به‌ L-39 است. علاوه بر این، SR-10 را می‌توان در نقش یک هواپیمای گشتزنی سبک استفاده کرد.

این هواپیما مجهز به یک بال رو به جلو با زاویه 10 درجه است، که به هواپیما اجازه‌ي اجراي مانورهاي سخت و بسیار  عالی را می‌دهد. این نوع طراحی آیرودینامیکی تا حدودی غیر معمول به‌نظر می‌رسد اما باعث پایداری بیشتر هواپیما می‌شود؛ اين جت آموزشي با هدف تنظیم پایداری خود در سرعت‌هاي پایین، از يك نوع سيستم رايانه‌اي بهره مي‌گيرد.

علاوه بر این، هواپیما هیچ‌گونه محدودیتی در انجام مانورهای هوایی ندارد. کاداتهای هواپیما می‌تواند همان مانورهای حرکات دیدنی و تماشایی هواپیماهای جنگی نسل 4 و 4+ سوخويSu-27 ، ميگ MiG-29، و سوخوي Su-35 را اجرا می‌کند.

دو کابین خلبان پشت سر هم چیده شده و مجهز به صندلی پران کلاس «0-0» K-36LT-3.5 است که تضمین ایمنی خدمه در هر ارتفاع‌ و سرعتي را به خلبان می‌دهد.

پيشرانه

همانطور که در مرحله طراحی در نظر گرفته  شده، اين هواپيما، از یک دستگاه موتور توربوجت پس‌سوز‌دار AI-25TLSh با رانش 1850 کیلوگرم نیرو مي‌گيرد(ظاهرا موتور بازسازی شده‌است). موتور توربوجت AI-25TL، در زمان شوروی در مجموعه‌ي «زاپاروژيه» برای هواپیمای L-39 TCB جمهوری چک ساخته شده بود. گفته ‌مي‌شود جتSR-10 توانایی دريافت موتورهای پیشرفته‌اي چون RD-1700 و AL-55I محوري با 1700تا2000 کیلوگرم نیرو را هم در آینده نزدیک دارد.

به احتمال بسيار زیاد، در نسخه‌ي نهایی اين هواپيما از پيشرانه‌ي روسی AL-55 که دارای کنترل بردار رانش است استفاده شود. طراحی و توسعه این موتور توسط JSC لیکولا که با حداکثر استفاده، تجربه و راه‌حل‌های ساختاری و فنی از موتور موفق AL-31F که در خانواده جنگنده‌های‌سوخوي Su-27 مجهز شده، به‌دست آمده است. تولید آزمایشی آن در OAO UMPO انجام می‌شود. براین اساس،  AL-55 برای هواپیمای آموزشی HJT-36 شرکت توسعه هوانوردی هندوستان در نظر گرفته شده است. هواپیمای آموزشی سبک هند قرار بود در ابتدا از موتور فرانسوی شرکت اسنکما snecma larzac 04-30 استفاده کند اما هندي‌ها در تصمیم‌گیری‌های بعدی خود به این نتیجه رسیدند که به جای موتور فرانسوی از پيشرانه‌ي روسی استفاده کنند.

 نمی توان گفت که موتور AL-55 همه چیز تمام است. مشکل احتراق خود به خودی این موتور باعث شد آزمون‌های دولتی و تست‌های پروازی آن به تاخیر بیافتد. اما به‌نظر می‌رسد که این مشکل حل شده. در همان زمان، موتور AL-55F با محفظه احتراق پس‌سوز‌دار شده و رانش 3هزار كیلوگرم نیرو توسعه داده شد. این موتور دارای متغيرهای خاص و دوره چک تعمیر 2هزار ساعته است.

این داده‌ها و ویژگی‌ها، اندازه و سرعت موتور  AL-55در مقایسه با موتورهای داخلی و خارجی از جمله با موتور RD-1700 دارای ابعاد کوچکتر، رانش بیشتر و مصرف سوخت پایین‌تری است. هزینه خرید موتور‌AL-55 نسبت به ‌RD-1700، 500 تا 700هزار دلار اختلاف دارد.

جالب است بدانید که SR-10 كاملا مشخصه‌های هواپیمای YaK-130 را دارد و فقط از نظر اندازه، کوچکتر از آن بوده و موتور آن، کاملا شبیه‌سازی شده است.

«ویکتور گالنکو» خلبان هواپیما، در يك مصاحبه گفت: این یک پیشرفت در ساخت هواپیماهای خصوصی است. ساخت یک جت آموزشی، سطح بالایي از فناوري را می طلبد که برای هر کشوری لازم است.

SR-10 نسبت به هواپیماهای دیگر، دارای هزینه‌ي عملیاتی بسیار پایین است. پرواز با این هواپیما بسیار ساده و برای آموزش خلبانان نظامي، بسيار مفید است؛ به این معنی که هزینه‌های کمتری نسبت به هواپیماهای آموزشی نظامی دیگر دارد.

* مهندس محمد بیضی کارشناس هوایی