تاریخچه حامل‌های فضایی(بخش دوم)
اول آن که با تغییر سیاست‌های فضایی دولت‌های شوروی و آمریکا از تاریخ‌سازی و مرزشکنی به استفاده‌های نظامی و تجاری از فضا نیاز به حامل‌های با طرفیت بیشتر و اقتصادی‌تر احساس شد. دومین عامل تصمیم قدرت‌های درجه دو جهان به حضور مستقل در فضا بود که این موضوع حامل های فضایی بومی را می‌طلبید. دو عاملی که گفته شد باعث تولید نسل جدیدی از حامل‌های فضایی شدند.
ورود چین به صنعت پرتاب‌های فضایی
پس از این که آمریکا با تهدید به استفاده از سلاح اتمی چین را مجبور به صلح در جنگ کره کرد. مائو (Mao Zedong) رهبر جمهوری خلق چین به این نتیجه رسید که تنها راه تضمین امنیت چین دستیابی به سلاح اتمی است. در سال ۱۹۵۵ چین برنامه اتمی خود را به طور مخفیانه آغاز کرد. همانند آمریکا و شوروی چین هم برای استفاده از سلاح‌های اتمی خود نیاز به موشک قاره‌پیما داشت. لذا چینی‌ها در سال ۱۹۵۶ پروژه ساخت موشک قاره‌پیما بومی خود را شروع کردند.
اولین موشک قاره‌پیما چینی در آوریل ۱۹۵۸ آزمایش شد. در ماه مه همان سال در کنفرانس سالانه حزب کمونیسم چین٬ مائو با اشاره به پرتاب ماهواره اسپوتنیک (sputnik) توسط روس‌ها گفت چین باید هرچه سریع‌تر ماهواره بومی خود را به فضا پرتاب کند تا از قدرت‌های جهانی باز نماند. در همین راستا چینی‌ها تصمیم به تولید حامل فضایی خود گرفتند. ساخت این حامل‌ها با توجه به تجربه قبلی آن‌ها در تولید موشک‌های قاره‌پیما ممکن به نظر می‌رسید ولی چینی‌ها تصمیم گرفتند این کار را با همکاری روس‌ها انجام بدهند اما روابط چین و شوروی در سال ۱۹۶۰ به دلایل متفاوت سیاسی تیره و تار شد. از همین تاریخ چینی‌ها تصمیم گرفتند به طور مستقل وارد صنعت فضایی بشوند.
طی یک دهه آینده چینی‌ها مشغول طراحی٬ تولید و آزمایش خانواده ماهواره‌بر بومی خود شدند. حاصل این تلاش‌ها تولد خانواده لانگ‌مارچ (longmarch) بود. نخستین نمونه این حامل‌ها لانگ‌مارچ-۱ نام داشت که اولین پرتاب موفق خود را در سال ۱۹۷۰ یعنی ۱۳ سال پس از اولین آزمایش موشک قاره پیمای چینی، با پرتاب ماهواره ۱۷۳ کیلوگرمی دانگ فنگ هونگ (dong feng hong) انجام داد. لانگ مارچ-1 قادر بود محموله‌هایی تا وزن ۳۰۰ کیلوگرم را به مدار لئو بفرستد٬ در همان زمان روس‌ها از حامل فضایی پروتون-کا استفاده می‌کردند که قادر بود ۲۲۷۰۰ کیلوگرم محموله به مدار لئو بفرستد. همچنین حامل فضایی تایتان۳دی می‌توانست تا ۱۲۳۰۰ کیلوگرم محموله برای آمریکایی‌ها به مدار لئو ارسال کند.
خانواده لانگ مارچ یکی از موفق ترین حامل‌های فضایی جهان است. چینی‌ها هنوز هم از نمونه‌های مدرن این خانواده برای پرتاب‌های خود استفاده می‌کنند.
ورود اروپا به صنعت پرتاب‌های فضایی
از طرف دیگر با پرتاب ماهواره اسپوتنیک-۱ چندین کشور اروپای غربی نیز تصمیم به تاسیس یک سازمان فضایی مستقل گرفتند. آن‌ها در ابتدا تصمیم گرفتند برای پیشبرد برنامه‌های فضایی خود دو سازمان مستقل یکی برای ساخت ماهواره٬ آزمایشات علمی و ارسال فضانورد به نام اسرو (Esro) و یکی برای ساخت حامل‌های فضایی اروپایی و پرتاب آن‌ها به نام الدو (Eldo) تاسیس کنند. هر دو سازمان در سال ۱۹۶۲ توسط ده کشور دانمارک٬ بلژیک٬ فرانسه٬ آلمان غربی٬ ایتالیا٬ هلند٬ اسپانیا٬ سوئد٬ سوئیس و بریتانیا تاسیس شدند اما مشکل اینجا بود که بعد از ویرانی اروپا در جنگ جهانی دوم بسیاری از دانشمندان به نام اروپایی به آمریکا مهاجرت کردند و همچنین اقتصاد تازه بازسازی شده این کشورها توانایی تامین بودجه‌های کلان برای رقابت با دو ابرقدرت اصلی را نداشت٬ لذا این کشورها برای تبدیل شدن به یک بازیگر تازه صنعت پرتاب‌های فضایی با کمبود دو عنصر دانش فنی و بودجه روبرو بودند. به همین دلیل ۱۶ سال طول کشید تا اولین پرتاب موفق خود را انجام دهند. تا سال ۱۹۷۰ آن‌ها دو حامل فضایی خود به نام‌های اروپا-۱ (Europa-1) و اروپا-۲ (Europa-2) را بار‌ها آزمایش کردند اما پس از این که هر بار شکست خوردند تصمیم به انحلال الدو گرفتند. ۵ سال بعد پس از انحلال دیگر سازمان فضایی اروپایی یعنی اسرو٬ کشورهای اروپایی تصمیم به تاسیس یک آژانس فضایی جدید به نام اسا (Esa) گرفتند و پروژه‌ای جدید را زیر نظر این سازمان آغاز کردند.
در سال ۱۹۷۹ یعنی ۲۲ سال پس از اولین پرتاب موفقیت آمیز تاریخ توسط روس‌ها حامل فضایی آریان-۱ (Arian-1) نخستین عضو خانواده حامل‌های آریان با موفقیت پرتاب شد و اروپا وارد باشگاه قدرت‌های فضایی جهان شد. ظرفیت آریان-۱ برای فرستادن ۱۴۰۰ کیلوگرم به مدار لئو مناسب بود. در همین سال چینی‌ها موفق به تولید لانگ‌مارچ-۲ شده بودند که ظرفیت آن ۲۰۰۰ کیلوگرم به مدار لئو بود٬ اما روس‌ها و آمریکایی‌ها با وجود اینکه از همان حامل‌هایی استفاده می‌کردندکه در زمان موفقیت لانگ‌مارچ-۱ استفاده می‌شدند همچنان فرسنگ‌ها از اروپاییان و چینی‌ها جلوتر بودند.
خانواده آریان تا کنون یکی از مطمئن‌ترین و اقتصادی‌ترین حامل‌های جهان بوده است و به لطف به روزرسانیهای متعدد هم اکنون آریان-۵ برای پرتاب ماهواره‌های اروپایی و مشتری‌های بین‌المللی آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نسل دوم حامل‌های فضایی روس‌ها و آمریکایی‌ها
پس از پرتاب ساترن (Saturn) و رسیدن آمریکایی‌ها به ماه دور اول رقابت فضایی تمام شد و آمریکا و شوروی سیاست‌های فضایی خود را تغییر دادند. آن‌ها برنامه داشتند حامل‌های فضایی ایمن‌تر و به صرفه‌تری را برای پیشبرد اهداف خود بسازند. این تغییرات سبب ظهور نسل دوم حامل‌های فضایی شد.
نسل دوم حامل‌های روس شامل خانواده‌های پروتون (Proton) و سایوز (Soyuz) می‌شود. خانواده پروتون یک حامل فضایی چهار مرحله‌ای است که نخستین پرتاب خود را در ۱۹۶۵ تجربه کرد. از این خانواده تا کنون در بیش از ۴۰۰ پرتاب استفاده شده است و سری ام این خانواده همچنان مورد استفاده است.
خانواده سایوز یکی دیگر ازفرزندان موشک آر-۷ (R-7) است. این خانواده قدیمی‌ترین حامل فضایی است که هنوز هم نمونه‌های جدید آن به لطف به روزرسانیهای متعدد استفاده می‌شود. نخستین نمونه آن‌ها با اضافه کردن مرحله‌ی چهارم به حامل فضایی وستوک که خود یک حامل فضایی سه مرحله‌ای بر پایه موشک آر-۷ بود ساخته شد. خانواده سایوز تا کنون در۱۷۰۰ ماموریت مختلف استفاده شده است.
رقیبان آمریکایی سایوز و پروتون خانواده‌های دلتا (Delta)٬ اطلس (Atlas) و شاتل (Shuttle) بودند. شاتل‌ها شامل یک سیستم بالابرنده و یک کیهان‌پیما بودند. از آن‌ها برای ارسال محموله‌های متفاوت به ایستگاه فضایی و همچنین تعمیر ماهواره‌های بزرگ همچون تلسکوپ فضایی هابل استفاده شد. هزینه پرتاب هر شاتل حدود ۵۰۰ میلیون دلار بود که در مقایسه با دیگر حامل‌ها رقمی بسیار زیاد است. شاتل‌ها از ۱۹۸۱ تا ۲۰۱۰ به مدت ۲۹ سال توسط ناسا به خدمت گرفته شدند. اما به دلیل وقوع دو سانحه برای شاتل‌های چلنجر و کلمبیا٬ آمریکا در سال ۲۰۱۰ تصمیم به بازنشستگی آن‌ها گرفت.
خانواده دلتا (Delta) که در مقاله قبلی از آن‌ها گفته شد طی سال‌های ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۸ ۸۴ پرتاب که تنها ۷ مورد آن‌ها ناموفق شد٬ بیشترین حامل استفاده شده توسط ناسا بودند. موشک دلتا-۴ (Delta-IV) جوان‌ترین عضو این خانواده پر سابقه٬ هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تایتان۳دی (Titan-IIID) حامل نسل دوم خانواده تایتان حساب می‌شود. این حامل‌ها از ۱۹۵۷ تا ۲۰۰۵ طی ۴۸ سال ۳۶۸ پرتاب برای آمریکا انجام دادند که ۳۲۲ مورد آن‌ها موفق بودند. حامل های تایتان بخشی از برنامه ناوگان موشک های بالستیک قاره‌پیما نیروی‌هوایی آمریکا بودند و در زمان خودشان بیشترین ظرفیت را بین حامل‌های فضایی آمریکا داشتند.
طی دوران استفاده از حامل‌های نسل دوم خانواده‌های دلتا و سایوز ظرفیت کم و هزینه‌های بسیار پایینی داشتند و مورد استفاده آن‌ها محموله‌های کوچک بود٬ اما در مقابل حامل‌های پروتون و تایتان برای محموله‌های بسیار بزرگ استفاده می‌شدند.
با پایان دهه ۸۰ میلادی نسل دوم حامل‌های فضایی که چهار قدرت چین٬ شوروی٬ آمریکا و اروپا در به وجود آمدن آن‌ها نقش داشتند بازنشسته شدند. حامل‌های نسل سوم که در مقاله بعد به آن‌ها پرداخته خواهد‌شد در دهه ۹۰ میلادی طراحی و آزمایش شدند و با شروع قرن بیست‌ویکم پا به عرصه گذاشتند. علاوه بر بازیگران قدیمی صنعت پرتاب‌های فضایی٬ کشورهای جدیدتر و شرکت‌های خصوصی در به وجود آمدن این حامل‌ها نقش داشتند. در واقع نسل سوم حامل‌های فضایی پایان انحصار قدرت‌های جهانی و دولت‌ها به صنعت پرتاب و همچنین آغاز تجاری شدن فضا است./اسپاش
پایان پیام/
