فضایی، حمل و نقل پیشرفته

 از اولین پرتاب فضایی حدود ۶۰ سال می‌گذرد. از آن زمان تا کنون این سازه‌ها به واسطه چشم و هم‌چشمی قدرت‌های جهانی و تلاش شرکت‌های خصوصی برای کاهش هزینه‌ها و افزایش ظرفیت (برای درآمد بیشتر) به پیشرفتی باور نکردنی رسیده‌اند.
برای پرداختن به این داستان باید خیلی بیشتر از جنگ جهانی دوم به عقب برگردیم موضوع از جایی شروع می‌شود که در قرن سیزدهم میلادی چینی ها با اختراع تیر‌هایی آتشین که با سوزاندن باروت نیروی پیشران تولید می‌کردند موفق به شکستن محاصره‌ی مغولان مهاجم شدند. این تیرهای آتشین اولین موشک‌های تاریخ بودند. بعد از آن تا قرن‌ها از موشک‌ها استفاده‌ی نظامی نشد اما دانش ساخت موشک به دیگر نقاط جهان منتقل شد.
۵۰۰ سال بعد هنگامی که موشک‌ها به فراموشی سپرده شده بودند یک ژنرال هندی به نام حیدرعلی با ساختن موشک‌هایی جدید از آن‌ها علیه انگلیسی‌ها استفاده کرد و موفق شد آن‌ها را در جنگی در هندوستان شکست دهد. این موشک‌ها ۲۰ سانتی‌متر طول و ۵ سانتی‌متر قطر داشتند. پس از این جنگ انگلیسی‌ها علی‌رقم شکست موفق شدند تعدادی از این موشک‌ها را با خود برده و آن‌ها را مهندسی معکوس کنند. در سال ۱۸۰۵ انگلیسی‌ها با به کار گیری نمونه‌های ارتقا یافته این موشک‌ها ناپلئون را شکست دادند.
از آن پس موشک‌ها روز به روز پیشرفت کردند تا این که در جنگ جهانی دوم آلمانی‌ها اولین موشک دوربرد را که پایه حامل‌های فضایی شد ‌را تولید کردند. این موشک V2 نام داشت و از ۳۰۰۰ تای آن‌ها در موشک‌باران لندن استفاده شد. پس از شکست آلمان در جنگ و فتح برلین دانشمندان هوافضای آلمان توسط آمریکا و شوروی به اسارت گرفته شدند و از آن‌ها برای ساخت موشک‌های جدید استفاده شد. 

خانواده آر-۷ و خانواده دلتا

بعد از جنگ جهانی دوم جنگ سرد آغاز شد. با شکست آلمان‌ها رقابت بین قدرت‌های باقی‌مانده جهانی برای تسلط به جهان شروع شد. این رقابت با ساخت بمب هسته‌ای آغاز شد ولی نیاز به وسیله‌ای مطمئن‌تر از هواپیما برای استفاده‌ از آن بود. لذا آمریکا و شوروی اقدام به ساخت موشک‌هایی پیشرفته‌تر برای حمل این بمب‌ها کردند.
حاصل این تلاش‌ها دو موشک قاره‌پیما آر-۷ (R_7) و دلتا (Delta) بودند. موشک‌ آر-7 اولین موشک قاره‌پیمای روس‌ها شد که قادر به هدف‌گیری خاک آمریکا بود. روس‌ها اولین نمونه این موشک‌ها را در سال ۱۹۵۴ آزمایش کردند.

(موشک آر-۷)

در مقابل آمریکایی‌ها تا سال ۱۹۵۷ موفق به ساخت موشک‌های بالستیک دلتا شدند. این موشک‌ها برد رقیبان روسی‌شان را نداشتند لذا آمریکایی‌ها آن‌ها را مجهر به بمب هسته‌ای کرده و آن‌ها را در بریتانیا مستقر کردند تا قادر به هدف‌گیری خاک شوروی باشند.

(موشک دلتا)

بعدها با پیشرفت فناوری هسته‌ای جهان و کوچک‌تر شدن کلاهک‌های هسته‌ای موشک‌های هسته‌ای جهان‌هم کوچک‌تر شدند و این دو خانواده دیگر مناسب مقاصد نظامی نبودند. اما دو کشور درگیر جنگ سرد با تغییر کاربری آن‌ها اقدام به پرتاب ماهواره‌ به فضا کردند. این تغییر کاربری با اضافه کردن مرحله های جدید به این موشک ها انجام شد. در واقع این دو موشک  پدر بیشتر ماهواره‌برهای کنونی آمریکایی‌ها و روس‌ها هستند.

اولین ماهواره‌برها

اولین فرزند خانواده آر-7 حامل فضایی اسپوتنیک (sputnik) بود. در چهار اکتبر سال ۱۹۵۷ اولین ماهواره جهان که آن‌هم اسپوتنیک نام داشت توسط این حامل فضایی به فضا پرتاب شد. ماهواره این پرتاب  ۸۳ کیلوگرم وزن داشت. از این تاریخ عصر فضایی جهان شروع شد.
در نقطه مقابل آمریکایی‌ها برای پاسخ به شوروی سال بعد یعنی ۱۹۵۸ اولین پرتاب فضایی‌شان را با حامل‌ فضایی جونو-۱ (Jno-1) انجام دادند. محموله این پرتاب اکسپلورر-۱ (Explorer-1) نام داشت و وزن آن ۲۹ کیلوگرم بود.

رسیدن به ماه

در سال ۱۹۵۹ یعنی دو سال پس از اولین پرتاب تاریخ٬‌ روس‌ها در یک پیشرفت باورنکردنی موفق شدند اولین کاوشگر خود را به ماه برسانند. گرچه این کاوشگر فرود موفقیت آمیزی نداشت و بر روی سطح ماه سقوط کرد اما این موضوع از این حیث اهمیت دارد که برای رسیدن به ماه نیاز به حامل‌های فضایی بسیار دوربردتر از حامل‌های معمولی است. در واقع تا قبل از این هیچ ماهواره‌ای از مدار لئو که ارتفاع آن حداکثر 2000کیلومتر است فراتر نرفته بود اما در این ماموریت فضاپیما از مدار زمین که بیشترین ارتفاع آن ۴۶۰۰۰ کیلومتر است خارج شد. این پرتاب که توسط حامل‌ فضایی لونا (Luna) انجام شد نشان دهنده پیشرفت بسیار سریع حامل‌های شوروی در آن دوران بود. آمریکایی‌‌ها تا سال ۱۹۶۴ موفق به ارسال فضاپیما به ماه نشدند.

فرستادن اولین فضانوردان

در ۱۲ آوریل ۱۹۶۱ یک جهش دیگر رقم خورد٬ این بار شوروی اولین انسان را به فضا فرستاد. این پرتاب از پایگاه فضایی بایکانور انجام شد و طی این پرتاب یوری گاگارین (Yuri gagarine) تبدیل به اولین فضانورد جهان شد. کمتر از یک ماه بعد آمریکایی‌ها هم اولین فضانورد خود را که آلان شپارد (Alan shepard) نام داشت را به وسیله حامل فضایی رداستون (redstone) به فضا فرستادند. 
فرستادن فضانورد به فضا از این نظر در تاریخ حامل‌های فضایی اهمیت دارد که نشان دهنده بالا رفتن ضریب اطمینان حامل‌های فضایی تا این زمان است چرا که اگر این حامل‌ها مطمئن نبودند پرتاب سرنشین‌داری توسط آن‌ها انجام نمی‌گرفت.

نخستین انسان در ماه

در ۲۰ ژوئیه ۱۹۶۹ نخستین انسان بر روی سطح ماه فرود آمد. این دستاورد طی ماموریت آپولو۱۱ انجام شد. پرتاب آپولو۱۱ توسط حامل‌فضایی ساترن۵ انجام شد. ساترن۵ بزرگ‌ترین و قدرتمند‌ترین حامل‌ فضایی تمام تاریخ است و تمام تکامل‌های قبلی حامل‌های فضایی در ساترن۵ نمود یافته است.

تا اواخر دهه 60 میلادی نسل اول حامل‌های فضایی تکامل اولیه خود را طی کردند و به سه فاکتور مهم یعنی برد زیاد٬ ضریب اطمینان بالا و قدرت کافی دست یافتند. پس از تکامل نسل اول حامل‌های فضایی و دست‌یابی بشر به پیشرفت‌هایی اولیه تا اواخر دهه شصت٬ شدت جنگ سرد فروکش کرد و قدرت‌های جهانی به جای تلاش برای رسیدن به دست‌آورد‌های جدید٬ به استفاده از فناوری‌های فضایی در راستای فعالیت‌های نظامی و تجاری پرداختند. این موضوع سبب شد مسیر تکامل‌ حامل‌های فضایی به سمت ساخت حامل‌هایی با هزینه‌های کمتر پیش برود. از طرفی با شروع دهه ۷۰چینی‌ها و اروپاییان تصمیم گرفتند در صنعت پرتاب‌های فضایی خودمختار شده و از زیر سلطه شوروی و آمریکا خارج شوند. مجموعه این اتفاقات منجر به ظهور نسل دوم حام‌های فضایی شد.
در مقاله بعد به نسل‌ دوم حامل‌های فضایی پرداخته خواهد شد./اسپاش

پایان پیام/