فضایی، حمل و نقل پیشرفته

به گزارش مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی مرکز ملی فضایی ایران، منوچهر منطقی رییس مرکز ملی فضایی ایران در جلسه 95 ستاد راهبردی اجرای نقشه جامع علمی کشور که به ریاست محمدرضا مخبر دزفولی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در محل دبیرخانه این شورا برگزار شد، به ارزیابی میزان سرمایه‌گذاری دولت‌ها در حوزه فضایی پرداخت.

وی با اشاره به افزایش سرمایه‌گذاری کشورهای منطقه در این حوزه، به عدم توجه و کاهش سرمایه‌گذاری ایران در این حوزه اشاره کرد و افزود: اگر هر کشوری در منطقه دارای قابلیت‌های علمی و فناوری مانند ایران بود، مسلماً به عنوان یک ثروت ملی روی آن سرمایه‌گذاری بسیار بالایی می‌کرد.

جدول 1 - میزان سرمایه گذاری دولتها در حوزه فضایی میلیون دلار (مرجع: Euroconsult)

به گفته منطقی، همچنین تمرکز دولت‌ها در سرمایه‌گذاری بر روی سه بخش از حوزه فضایی است که شامل ارسال انسان به فضا، کاربردهای فضایی به ویژه سنجش از دور و پرتابگر می شود.

منطقی در ادامه به درآمدزایی صنعت فضایی جهان در سال 2016 اشاره کرد و گفت: میزان درآمدزایی صنعت فضایی جهان در سال 2016، بالای 260 میلیارد دلار بوده است.

جدول 2 - سهم صنایع مختلف فضایی در درآمدزایی در سال 2016 (مرجع: Euroconsult)

وی همچنین ادامه داد: با وجود درآمدزایی اندک در حوزه پرتاب و ساخت ماهواره، این دو صنعت منشا درآمد در حوزه خدمات و تجهیزات زمینی است و جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کشور نوظهور در حوزه فضایی، باید توجه بیشتری به این موضوع معطوف دارد و بحث خدمات ماهواره ای و تجهیزات زمینی با بهره گیری از ظرفیت های ارزشمند شرکت های دانش بنیان باید به صورت موازی پیگیری شود.

رییس مرکز ملی فضایی ایران، در ادامه به وضعیت توانمندی کشورها در حوزه فضایی پرداخت و بیان کرد: ما توانسته ایم به فناوری و زیرساخت‌های لازم جهت طراحی و ساخت ماهواره‌های آزمایشی، راکت‌های کاوشگر، پرتاب به مدار ارتفاع پایین و علوم اکتشافات فضایی دست پیدا کنیم.

وی تصریح کرد: در زمینه‌های دستیابی به فناوری طراحی و ساخت ماهواره سنجش از دور و مخابراتی ‌عملیاتی در حال کار هستیم و سعی داریم با مشارکت جدی بین‌المللی این پروژه‌ها را سریع‌تر بومی‌سازی کنیم.

رئیس مرکز ملی فضایی، به فعالیت‌های ارزشمند دانشگاه‌ها و دانشجویان اشاره کرد و افزود: ما در دنیا از نظر تعداد مدارک علمی در حوزه هوافضا در رتبه 15 هستیم و از سال 2011 رشد مناسبی داشته‌ایم و در 5 سال اخیر، رتبه اول تعداد نشر مقالات این حوزه در منطقه را داریم.

وی به بررسی عملکرد برنامه 10 ساله اول فضایی پرداخت و گفت: هرگاه بودجه های مصوب تأمین شده است، محققین و پژوهشگران ما توانسته‌اند مراحل پروژه‌های موجود را با موفقیت پشت سر بگذارند ولی متأسفانه از سال 1389 بودجه مناسبی به این بخش اختصاص نیافته است.

منطقی همچنین بیان کرد: علیرغم عدم تأمین بودجه‌های موجود، با اهتمام محققین و حمایت‌های جانبی صورت گرفته، رشد پروژه‌ها ادامه یافته؛ اما این روند در حال کند شدن است که این موضوع منجر به پایین آمدن انگیزه گروه‌های تحقیقاتی شده است.

منطقی با اشاره به عملکرد برنامه 10 ساله اول فضایی کشور (1385-1394) و دستاوردهای آن، اظهار کرد: در حوزه طراحی و ساخت ماهواره‌ها 9 ماهواره دانشگاهی و 2 ماهواره سنجشی و مخابراتی طلوع و مصباح را طراحی کردیم. همچنین در حوزه طراحی و ساخت ماهواره‌بر نیز موفق به طراحی و ساخت ماهواره‌بر سفیر و انجام چهار پرتاب موفق با آن شدیم.

وی ادامه داد: طراحی و ساخت کاوشگر فضایی اقدام بعدی بود که در این زمینه توسعه 3 کلاس کاوشگر و پرتاب 7 محموله کاوشگر را در برنامه قرار دادیم و در زمینه طراحی ایستگاه زمینی نیز به طراحی، ساخت و توسعه ایستگاه‌های دریافت اطلاعات ارسالی از ماهواره و ایستگاه کنترل ماهواره اقدام کردیم.

رئیس مرکز ملی فضایی ایران بیان کرد: در این 10 سال توانستیم به عنوان نهمین کشور دنیا (پس از روسیه، آمریکا، چین، اوکراین، اروپا، ژاپن، هند و رژیم صهیونیستی) که توانست ماهواره خود (امید) را توسط ماهواره‌بر بومی خود (سفیر) در مدار قرار دهد، در تاریخ ثبت شویم.

وی کمبودهای این حوزه را به سه بخش «هماهنگی ملی، بهره‌برداری و منابع» تقسیم کرد و گفت: در بخش هماهنگی ملی نیاز است که هماهنگي و ارتباط منسجم بين مراكز فعال، نهادها و سازمان‌هاي دولتي و ساير ذينفعان حوزه فضايي ایجاد شود.

منطقی عدم تفکیک وظایف سیاستگذاری، اجرا و نظارت و توسعه سامانه‌هاي فضايي با پلتفرم‌هاي متنوع و با ماموريت‌ها و كاركردهاي مشابه را از دیگر اقدامات مورد نیاز در بخش هماهنگی عنوان کرد.

منطقی با اشاره به حوزه بهره‌برداری، تصریح کرد: در این حوزه نیاز است که تمركز بيشتر بر روي ماهواره‌هاي تحقيقاتي شود و عدم توجه كافي به برنامه‌هاي توسعه كاربر فناوری‌ های فضایی در اقتصاد ملی و نقش كمرنگ بخش خصوصي در فعاليت‌هاي فضايي از دیگر از نقایص ما در این حوزه است.

وی بیان کرد: در بخش منابع نیز مشکل اصلی عدم پرداخت به موقع و کافی بودجه (در 6 سال آخر برنامه ده ساله اول) و کاهش انگیزه دانشمندان فضایی کشور مهم ترین مشکلات پیش رو است.

رییس مرکز ملی فضایی ایران در ادامه به برنامه‌های پیشنهادی مرکز ملی فضایی برای تحقق اهداف سند جامع توسعه هوافضای کشور در غالب برنامه 10 ساله پیشنهادی دوم (1395-1404) پرداخت و گفت: در برنامه 10 ساله اول به نمایش توانمندی و اقتدار ملی با بهره‌گیری از توسعه درونزای فناوری‌های فضایی پرداختیم؛ اما در برنامه 10 ساله بعدی، پیشنهاد می‌کنیم که علاوه بر ادامه طرح‌های برنامه 10 ساله اول، تمرکز بر روی توسعه خدمات فضایی برای جامعه باشد تا بتوان با مشارکت بین‌المللی برای دسترسی سریع‌تر به اهداف و فناوری‌های لازم اقدام کرد.

منطقی برنامه های پیشنهادی برای توسعه این حوزه را در بخش های «طراحی، ساخت و در مدار گذاشتن ماهواره‌های مخابرات بومی»، «موقعیت‌یابی و ناوبری فضا پایه با امکانات بین‌المللی و بومی»، «طراحی، ساخت و در مدار گذاشتن ماهواره‌های سنجش از دور بومی»، «طراحی و ساخت ماهواره‌بر برای دسترسی به مدارهای 500، یک هزار و 36 هزار کیلومتری با محموله‌های 200 تا 500 کیلوگرمی»، «مراقبت فضایی»، «قرآن و فضا»، «علوم زیستی و کاوش فضایی و فرستادن انسان به فضا با استفاده از امکانات بین‌المللی» و «توسعه پژوهش در سطح کلیه مراکز علمی کشور و ایجاد همکاری به صورت کنسرسیومی در سطح ملی و بین‌المللی» تشریح کرد.

وی با اشاره به بودجه مورد نیاز برای تحقق طرح‌های ارائه شده، گفت: این بودجه را سالانه معادل چهار هزار میلیارد ریال (معادل 110 میلیون دلار) ارزیابی کرده اند که البته این بودجه پایین‌ترین سطح بودجه در منطقه است منتهی به علت قابلیت‌های علمی، میزان تأثیرگذاری آن چند برابر کشورهای منطقه است.

رییس مرکز ملی فضایی ایران به معرفی نقش مرکز ملی فضایی در پیاده‌سازی سند جامع توسعه هوافضای کشور پرداخت.

وی ساختار گذشته و کنونی فضایی کشور را مورد بررسی قرار داد و بیان کرد: ساختار کنونی می‌تواند موثرتر عمل کرده و با همکاری سازمان‌های ذیربط می‌توان روند نظام‌مندی را انتظار داشت و همچنین از ابتدای فعالیت‌های سازمانی از سال 1395 تا کنون اقدام‌های مثبت زیادی در جهت هماهنگی بین نهادهای مختلف فضایی کشور انجام داده و با وجود حداقل تخصیص بودجه، پیشرفت‌های مناسبی در فضا داشته‌ایم و تمامی این فعالیت‌ها، نتیجه تعامل و همفکری کارگروه‌های 11 گانه‌ای است که متشکل از تمام بازیگران فعال فضایی کشور است.

رئیس مرکز ملی فضایی ایران ملاحظات و الزامات اجرایی در جهت تحقق راهبردهای کلان حوزه فضایی کشور را برشمرد و گفت: تقسیم کار نهادی بین بازیگران حوزه فضایی کشور بر مبنای سند جامع توسعه هوافضای کشور با پیشنهاد مرکز ملی فضایی، تعیین بودجه تخصیص یافته به مراکز دولتی فضایی و نظارت بر عملکرد آن، با همکاری و هماهنگی سازمان محترم برنامه و بودجه کشور در راستای اجرایی سازی بندهای سند جامع توسعه فناوری فضایی و نظارت مرکز ملی فضایی بر مشارکت فعال سازمان های ذیربط در مجامع بین ‏المللی و تصدی کرسی‏ های جهانی جهت حفظ منافع جمهوری اسلامی ایران از جمله این الزامات است.

وی همچنین حمایت از اجرایی شدن حکم ریاست محترم جمهوری در راستای انتقال دبیرخانه شورای عالی فضایی به مرکز ملی فضایی، تخصیص سالانه یک هزار و 500 میلیارد ریال به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری جهت حمایت از توسعه فناوری‌های فضایی و تجاری‌سازی آنها در مراکز دانشگاهی، شرکت‌های دانش‌بنیان و سطوح بین‌المللی و توجه ویژه برای ایجاد شبکه ماهواره های کوچک با توجه به روند جهانی این بخش و جایگزینی آن با ماهواره‌های زمین‌آهنگ در آینده و توانمندی داخلی در بخش‌های ماهواره، ماهواره‌بر و ایستگاه‌های زمینی با محوریت شرکت های دانش بنیان خصوصی را نیز ضروری دانست.

در انتهای جلسه، حکم انتساب جناب آقای دکتر منطقی به عنوان رئیس کمیته رصد، پایش و راهبری سند جامع توسعه هوافضای کشور جهت تحقق سند جامع توسعه هوافضای کشور از طرف جناب آقای دکتر مخبر دزفولی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی و رئیس ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور به ایشان اهدا شد.