ناشناخته‌ای در منظومه شمسی
سیناپرس: نخستین مشاهدات تأییدشده دانشمندان از فضای خارجی منظومه شمسی ایده بشر را درباره نحوه شکل‌گیری سیارات به چالش می‌کشد. مجله New scientist در جدیدترین نسخه خود (فوریه ۲۰۱۸) به بررسی این موضوع می‌پردازد.
سال گذشته شیء ناشناخته و عجیبی در آسمان مشاهده شد که دانشمندان و منجمان را بر آن داشت تا با مطالعات بیشتر نسبت به شناخت آن اقدام کنند. در نگاه نخست، شیئ‌ای که در شامگاه ۱۹ اکتبر ۲۰۱۷ در آسمان مشاهده شد، تنها دنباله کم‌نوری بود که به سرعت از برابر دورنمایی مملو از ستاره عبور کرد که بدون شک ستاره‌ای دنباله‌دار یا سیارکی بوده است. این جرم میان‌ستاره‌ای پیش از این مشاهده نشده بود اما مشاهده آن برای اولین بار حوزه جدیدی را در نجوم گشود و پرسش‌های اساسی را پیرامون سیستم شکل‌گیری سیارات مطرح کرد.
سیارک‌ها یا ستاره‌های دنباله‌دار معمولا هنگام چرخیدن به دور خورشید مسیر بسته و بیضوی را طی می‌کنند؛ اما برخلاف تصور، مسیر این شیء بیگانه، یک منحنی باز بود به این معنا که به دور خورشید نمی‌چرخید. سرعت چرخش آن هم در نزدیک‌ترین حالت به ۳۸ کیلومتر در ثانیه می‌رسید که برای فرار به داخل فضای بین‌ستاره‌ای کفایت می‌کند.
مطالعاتی که تا ۲۵ اکتبر روی این شیء انجام گرفت، تأیید کرد که این شیء ناشناخته یک جرم میان ستاره‌ای به نام C/۲۰۱۷ U۱ بوده است. وقتی ستاره‌ای از ابر گاز مولکولی در حال فروپاشی شکل می‌گیرد، برخی مواد آن باقی می‌مانند. این مواد باقی‌مانده، صفحه کوبیده شده‌ای از گردوغبار را ایجاد می‌کند که به آهستگی خرد و به هم کوبیده می‌شود و به‌مرور به شیءی بزرگ‌تر تبدیل‌شده و درنهایت سیارات را شکل می‌دهند.
گهگاه، می‌توان این مواد باقی‌مانده و دورانداختنی را با اثرات کوبشی، با تعاملات گرانشی سیاره‌ای در حال حرکت یا با پرش از ستاره‌ای در حال عبور، از این حصارهای وسیع ساخته‌شده دور انداخت. این اشیاء که بیشتر مستعد خروج هستند، اجرام یخ‌زده‌ای روی محیط سیستم‌های سیاره‌ای‌اند که بیشتر شبیه ستاره‌های دنباله‌دار کمربند «کوئیپر» و ابر «اورت» در حومه منظومه خورشید هستند.
دانشمندان به مشاهده و مطالعه سه مورد: فعالیت ستاره دنباله‌دار، نور منحنی که از طریق آن بتوانند شکل شیء را مشخص کنند و امواج طیفی ساطع‌شده از شیء یا ماده معدنی روی سطح آن پرداختند. مدتی بعد، محققان به بررسی رنگ این جرم میان ستاره‌ای مشغول شدند. باوجوداینکه گوشه کوچکی از این ستاره دنباله‌دار حداکثر چند صد متر طول داشت، این شیء در ابتدا غیرقابل‌کشف و ناشناخته بود. این جرم میان ستاره‌ای مانند بیشتر ستاره‌های دنباله‌دار به سمت بالای فضا می‌چرخد و مدت چرخش منطقی آن بین ۷ تا ۸ ساعت است.
رنگ آن قرمز مات و شبیه ستاره دنباله‌دار P/Churyumov-Gerasimenko۶۷ بود که از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ توسط فضاپیمای «روزتا» مورد اکتشاف قرار گرفت. هردوی آن‌ها دارای سایه‌ای مشترک حدود ۱۵ درصد اشیاء داخل کمربند «کوئیپر» هستند. این رنگ در منظومه شمسی به ازای ۴.۶ میلیارد سال نوری واکنش نور ماوراءبنفش خورشیدی با مولکول‌های ساده کربنی مانند متان تولیدشده‌اند تا ترکیبات آلی پیچیده و قرمزرنگی موسوم به «تولین» را ایجاد کنند.
زمانی که ستاره‌های دنباله‌دار منظومه شمسی به خورشید نزدیک می‌شوند، یخ موجود در برخی از آن‌ها به گاز تبدیل‌شده و جو قابل‌رؤیتی را موسوم به «کما» (دنباله‌دار) و سپس یک‌دم ایجاد می‌کند. محققان هیچ مدرکی از چنین فعالیتی پیدا نکردند. این شیء که سیارکی مانند صخره بود، در ظاهر بی‌عیب و نقص می‌نمود. نام رسمی آن به A/۲۰۱۷ U۱ و سپس به I/۲۰۱۷ U۱ ‘Oumuamua۱ تغییر یافت. واژه Oumuamua(اوموآموا)، عبارتی متعلق به هاوایی به معنای «پیام‌آوری از اولین وارد شونده از دوردست‌ها» است. این شیء شاید طی سفری طولانی از فضای میان ستاره‌ای، با اشعه‌های کهکشانی بمباران‌شده باشد که متشکل از ذرات پرانرژی مانند هسته‌های اتمی هستند و واکنش‌های شیمیایی را باعث می‌شوند که پوسته ضخیمی از تولین‌ها را پوشش می‌دهند.
چنین پوشش پوسته‌ای ممکن است مانع از خروج گاز یا رشد دمی غباری شکل در «اوموآموا» هنگام عبور از خورشید شده یا این شیء به‌سادگی یخ خود را در خلال انرژی اثرات اشعه‌های کیهانی ازدست‌داده باشد. محققان بر این باورند که «اوموآموا» با ترکیبی سرشار از یخ آغازشده است. نبود یخ تنها شگفتی این جرم میان ستاره‌ای نبود بلکه شکل آن‌هم عجیب بود. همچنان با پیشروی «اوموآموا»، این شیء به سمت بالا حرکت می‌کند. با این کار، زمانی که نور از کناره‌های اندازه‌های متفاوت آن منعکس می‌شود، روشنایی آن تغییر می‌کند. نور به نسبت فاکتور ۱۰:۱ تغییر می‌کند به این معنا که نور آن ۱۰ برابر طولانی‌تر از پهنای آن است.
این مسئله شگفتی دانشمندان را رقم‌زده است به‌طوری‌که با ابعاد منظومه شمسی ما همخوانی ندارد و به عقیده محققان، نسبت درست باید بیشتر از این‌ها باشد و بدان معناست که محور چرخش «اوموآموا» ممکن است با توجه به خط دید، کج شده باشد، بنابراین، ما آن را کوتاه‌تر از حالت واقعی آن مشاهده می‌کنیم.
برخی دیگر از محققان نیز معتقدند ازآنجایی‌که ما این شیء را در زاویه‌ای نسبت به خورشید می‌بینیم، نور تنها بخشی از آن را منعکس می‌کند و همین امر طول آن را افزایش می‌دهد. با این مشاهدات، نسبت در نظر گرفته‌شده ۶:۱ است.
بیشتر اجرامی که در همسایگی ما در منظومه شمسی وجود دارند به‌نوعی دایره‌ای شکل یا ناصاف بوده و درنتیجه فرآیندی طبیعی به وجود آمده‌اند. به گفته محققان، هر چیزی در ابتدا از شکلی کشیده تشکیل‌شده اما طی هزاران سال براثر انفجارهای ایجادشده، تغییر شکل می‌دهند. «اوموآموا» نمونه‌ای از آن‌هاست که به‌تازگی و پیش از نابودی از سیستم منظومه‌ای خود جداشده است.
اگر دانشمندان بخواهند درک بهتری از تفاوت میان «اوموآموا» و سایر اشیاء متعلق به منظومه شمسی پیدا کنند، باید جزئیات بیشتری از این سرگردان میان ستاره‌ای برای مقایسه بیابند. دانشمندان تخمین زده‌اند که ۱۰ هزار شیء میان ستاره‌ای در اندازه «اوموآموا» هستند که در هر زمان، در مدار سیاره نپتون از منظومه شمسی عبور می‌کنند. هرساله، ۱۰۰۰ عدد از آن‌ها جدا می‌شوند و ۱۰۰۰ شیء دیگر جایگزین آن‌ها می‌شوند. این اولین نمونه از این بیگانه بود و ممکن است ازاین‌پس موارد دیگری از آن‌ها را مشاهده کنیم. از سال ۲۰۲۲ که قرار است تلسکوپ عظیم ۸.۴ متری تحقیقاتی Synoptic در شیلی شروع به کار کند، عجایب جدیدی مشاهده خواهد شد. این تلسکوپ به‌منظور هدایت بهتر و مؤثرتر مطالعات طراحی‌شده است تا بتوان هر شب تا بیش از ۱۵ ترابایت اطلاعات از آسمان و حوالی آن جمع‌آوری کرد.
